WIIS

多変数ベクトル値関数の微分

多変数のベクトル値関数に関する逆関数定理

目次

Mailで保存
Xで共有

逆関数の全微分

ユークリッド空間\(\mathbb{R} ^{n}\)もしくはその部分集合\(X\)上に定義されたベクトル値関数\begin{equation*}\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{n}\supset X\rightarrow \mathbb{R} ^{n}
\end{equation*}が与えられているものとします。つまり、\(\boldsymbol{f}\)はそれぞれの\(n\)次元ベクトル\(\boldsymbol{x}\in X\)に対して、以下の\(n\)次元ベクトル\begin{equation*}\boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{x}\right) =\left(
\begin{array}{c}
f_{1}\left( \boldsymbol{x}\right) \\
\vdots \\
f_{n}\left( \boldsymbol{x}\right)
\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
f_{1}\left( x_{1},\cdots ,x_{n}\right) \\
\vdots \\
f_{n}\left( x_{1},\cdots ,x_{n}\right)
\end{array}\right)
\end{equation*}を値として定めるということです。

関数\(\boldsymbol{f}\)が単射である場合、\(\boldsymbol{f}\)の終集合を値域\(\boldsymbol{f}\left( X\right) \)に制限して、\begin{equation*}\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{n}\supset X\rightarrow \boldsymbol{f}\left( X\right)
\end{equation*}とすれば全単射になるため、その逆関数\begin{equation*}
\boldsymbol{f}^{-1}:\boldsymbol{f}\left( X\right) \rightarrow X
\end{equation*}が存在することを保証できます。逆関数の定義より、点\(\left( \boldsymbol{x},\boldsymbol{y}\right) \in X\times \boldsymbol{f}\left( X\right) \)を任意に選んだとき、以下の関係\begin{equation*}\boldsymbol{y}=\boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{x}\right) \Leftrightarrow
\boldsymbol{x}=\boldsymbol{f}^{-1}\left( \boldsymbol{y}\right)
\end{equation*}が成り立ちます。

関数\(\boldsymbol{f}\)が定義域上の点\(\boldsymbol{a}\in X\)において全微分可能である場合、点\(\boldsymbol{a}\)における全微分係数はヤコビ行列\begin{equation*}J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{a}\right) =\begin{pmatrix}
\frac{\partial f_{1}\left( \boldsymbol{a}\right) }{\partial x_{1}} & \cdots
& \frac{\partial f_{1}\left( \boldsymbol{a}\right) }{\partial x_{n}} \\
\vdots & \ddots & \vdots \\
\frac{\partial f_{n}\left( \boldsymbol{a}\right) }{\partial x_{1}} & \cdots
& \frac{\partial f_{n}\left( \boldsymbol{a}\right) }{\partial x_{1}}\end{pmatrix}\in M_{n,n}\left( \mathbb{R} \right)
\end{equation*}と一致します。\(\boldsymbol{f}\)による点\(\boldsymbol{a}\)の像を、\begin{equation*}\boldsymbol{b}=\boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{a}\right)
\end{equation*}で表記します。逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\left( \boldsymbol{y}\right) \)が点\(\boldsymbol{b}\)において全微分可能である場合、点\(\boldsymbol{b}\)における全微分係数はヤコビ行列\begin{equation*}J_{\boldsymbol{f}^{-1}}\left( \boldsymbol{b}\right) =\begin{pmatrix}
\frac{\partial f_{1}^{-1}\left( \boldsymbol{b}\right) }{\partial y_{1}} &
\cdots & \frac{\partial f_{1}^{-1}\left( \boldsymbol{b}\right) }{\partial
y_{n}} \\
\vdots & \ddots & \vdots \\
\frac{\partial f_{n}^{-1}\left( \boldsymbol{b}\right) }{\partial y_{1}} &
\cdots & \frac{\partial f_{n}^{-1}\left( \boldsymbol{b}\right) }{\partial
y_{n}}\end{pmatrix}\in M_{n,n}\left( \mathbb{R} \right)
\end{equation*}と一致します。

関数\(\boldsymbol{f}\)が点\(\boldsymbol{a}\)において全微分可能である場合、逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)は点\(\boldsymbol{b}=\boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{a}\right) \)において全微分可能であることを保証できるのでしょうか。全微分可能である場合、もとの関数\(\boldsymbol{f}\)の点\(\boldsymbol{a}\)におけるヤコビ行列\(J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{a}\right) \)と、逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)の点\(\boldsymbol{b}\)におけるヤコビ行列\(J_{-\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{b}\right) \)の間に何らかの関係は成立するのでしょうか。

例(逆関数の全微分)
関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{2}\rightarrow \mathbb{R} ^{2}\)はそれぞれの\(\left(x_{1},x_{2}\right) \in \mathbb{R} ^{2}\)に対して、\begin{equation*}\boldsymbol{f}\left( x_{1},x_{2}\right) =\left(
\begin{array}{c}
f_{1}\left( x_{1},x_{2}\right) \\
f_{2}\left( x_{1},x_{2}\right)
\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
x_{2} \\
x_{1}\end{array}\right)
\end{equation*}を値として定めるものとします。点\(\left(x_{1},x_{2}\right) \in \mathbb{R} ^{2}\)を任意に選んだとき、\(\boldsymbol{f}\)は点\(\left( x_{1},x_{2}\right) \)において全微分可能であるとともに、そこでの全微分係数はヤコビ行列\begin{eqnarray*}J_{\boldsymbol{f}}\left( x_{1},x_{2}\right) &=&\begin{pmatrix}
\frac{\partial f_{1}\left( x_{1},x_{2}\right) }{\partial x_{1}} & \frac{\partial f_{1}\left( x_{1},x_{2}\right) }{\partial x_{2}} \\
\frac{\partial f_{2}\left( x_{1},x_{2}\right) }{\partial x_{1}} & \frac{\partial f_{2}\left( x_{1},x_{2}\right) }{\partial x_{2}}\end{pmatrix}
\\
&=&\begin{pmatrix}
0 & 1 \\
1 & 0\end{pmatrix}\end{eqnarray*}と一致します。\(\boldsymbol{f}\)は全単射であるため逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}:\mathbb{R} ^{2}\rightarrow \mathbb{R} ^{2}\)が存在します。逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)の形状を特定するために、\begin{equation*}\left(
\begin{array}{c}
y_{1} \\
y_{2}\end{array}\right) =\boldsymbol{f}\left( x_{1},x_{2}\right)
\end{equation*}すなわち、\begin{equation*}
\left(
\begin{array}{c}
y_{1} \\
y_{2}\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
x_{2} \\
x_{1}\end{array}\right)
\end{equation*}とおいた上で、これを\(\left( x_{1},x_{2}\right) \)について解くと、\begin{equation*}\left(
\begin{array}{c}
x_{1} \\
x_{2}\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
y_{2} \\
x_{1}\end{array}\right)
\end{equation*}を得るため、\begin{equation*}
\boldsymbol{f}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right) =\left(
\begin{array}{c}
y_{2} \\
x_{1}\end{array}\right)
\end{equation*}となります。以上より、逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)はそれぞれの\(\left( y_{1},y_{2}\right) \in \mathbb{R} ^{2}\)に対して、\begin{equation*}\boldsymbol{f}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right) =\left(
\begin{array}{c}
f_{1}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right) \\
f_{2}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right)
\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
y_{2} \\
x_{1}\end{array}\right)
\end{equation*}を定めることが明らかになりました。先の点\(\left( x_{1},x_{2}\right) \)の\(\boldsymbol{f}\)による像を\(\left( y_{1},y_{2}\right) \)と表記します。つまり、\begin{eqnarray*}\left(
\begin{array}{c}
y_{1} \\
y_{2}\end{array}\right) &=&\boldsymbol{f}\left( x_{1},x_{2}\right) \\
&=&\left(
\begin{array}{c}
x_{2} \\
x_{1}\end{array}\right) \quad \because \boldsymbol{f}\text{の定義}
\end{eqnarray*}です。\(\boldsymbol{f}\)は点\(\left(y_{1},y_{2}\right) \)において全微分可能であるとともに、そこでの全微分係数はヤコビ行列\begin{eqnarray*}J_{\boldsymbol{f}^{-1}}\left( y_{1},y_{2}\right) &=&\begin{pmatrix}
\frac{\partial f_{1}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right) }{\partial y_{1}} & \frac{\partial f_{1}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right) }{\partial y_{2}} \\
\frac{\partial f_{2}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right) }{\partial y_{1}} & \frac{\partial f_{2}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right) }{\partial y_{2}}\end{pmatrix}
\\
&=&\begin{pmatrix}
0 & 1 \\
1 & 0\end{pmatrix}\end{eqnarray*}と一致します。

そもそも関数\(\boldsymbol{f}\)は定義域\(X\)上において単射であるとは限らず、したがって逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)は存在するとは限りません。このような場合、逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)が全微分可能であることを検討できません。

例(逆関数の全微分)
関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} _{++}\times \mathbb{R} \rightarrow \mathbb{R} ^{2}\)はそれぞれの\(\left( r,\theta\right) \in \mathbb{R} _{++}\times \mathbb{R} \)に対して、\begin{equation*}\boldsymbol{f}\left( r,\theta \right) =\left(
\begin{array}{c}
f_{1}\left( r,\theta \right) \\
f_{2}\left( r,\theta \right)
\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
r\cos \left( \theta \right) \\
r\sin \left( \theta \right)
\end{array}\right)
\end{equation*}を値として定めるものとします。点\(\left( r,\theta\right) \in \mathbb{R} ^{2}\)を任意に選んだとき、\(\boldsymbol{f}\)は点\(\left( r,\theta \right) \)において全微分可能であるとともに、そこでの全微分係数はヤコビ行列\begin{eqnarray*}J_{\boldsymbol{f}}\left( r,\theta \right) &=&\begin{pmatrix}
\frac{\partial f_{1}\left( r,\theta \right) }{\partial r} & \frac{\partial
f_{1}\left( r,\theta \right) }{\partial \theta } \\
\frac{\partial f_{2}\left( r,\theta \right) }{\partial r} & \frac{\partial
f_{2}\left( r,\theta \right) }{\partial \theta }\end{pmatrix}
\\
&=&\begin{pmatrix}
\cos \left( \theta \right) & -r\sin \left( \theta \right) \\
\sin \left( \theta \right) & r\cos \left( \theta \right)
\end{pmatrix}\end{eqnarray*}と一致します。その一方で、\(\boldsymbol{f}\)は単射ではありません。実際、\begin{equation*}\left(
\begin{array}{c}
r \\
\theta
\end{array}\right) \not=\left(
\begin{array}{c}
r \\
\theta +2\pi
\end{array}\right)
\end{equation*}であるにも関わらず、\begin{eqnarray*}
\boldsymbol{f}\left( r,\theta +2\pi \right) &=&\left(
\begin{array}{c}
r\cos \left( \theta +2\pi \right) \\
r\sin \left( \theta +2\pi \right)
\end{array}\right) \quad \because \boldsymbol{f}\text{の定義} \\
&=&\left(
\begin{array}{c}
r\cos \left( \theta \right) \\
r\sin \left( \theta \right)
\end{array}\right) \\
&=&\boldsymbol{f}\left( r,\theta \right) \quad \because \boldsymbol{f}\text{の定義}
\end{eqnarray*}が成り立ちます。したがって、\(\boldsymbol{f}\)の終集合を値域に制限しても全単射にならず、逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)の存在を保証できません。

 

逆関数定理

関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{n}\supset X\rightarrow \mathbb{R} ^{n}\)が一定の性質を満たす場合、その定義域を適切な形で制限することにより、関数\(\boldsymbol{f}\)の局所的な逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)の存在を保証できるとともに、\(\boldsymbol{f}^{-1}\)が全微分可能であることも保証できます。

1つ目の条件は、関数\(\boldsymbol{f}\)の定義域\(X\)が開集合であるということです。

2つ目の条件は、関数\(\boldsymbol{f}\)は定義域\(X\)上で\(C^{1}\)級であるということです。つまり、ヤコビ行列関数\(J_{\boldsymbol{f}}:\mathbb{R} ^{n}\supset X\rightarrow M_{n,n}\left( \mathbb{R} \right) \)が存在するとともに、これが\(X\)上で連続であるということです。以上の事実は、番号\(i,j\in \left\{ 1,\cdots ,n\right\} \)を任意に選んだとき、偏導関数\(\frac{\partial f_{i}}{\partial x_{j}}:\mathbb{R} ^{n}\supset X\rightarrow \mathbb{R} \)が\(X\)上で連続であることと必要十分です。

3つ目の条件は、定義域上の点\(\boldsymbol{a}\in X\)におけるヤコビ行列\(J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{a}\right) \in M_{n,n}\left( \mathbb{R} \right) \)の行列式の値が非ゼロであること、すなわち、\begin{equation*}\det \left( J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{a}\right) \right) \not=0
\end{equation*}が成り立つということです。これは、ヤコビ行列\(J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{a}\right) \)が正則であることを意味します。

以上の諸条件が満たされる場合には、以下の条件\begin{eqnarray*}
&&\left( A\right) \ \boldsymbol{a}\in V\subset X \\
&&\left( B\right) \ \boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{a}\right) \in W \\
&&\left( C\right) \ \boldsymbol{f}:V\rightarrow W\text{は全単射である} \\
&&\left( D\right) \ \text{逆関数}\boldsymbol{f}^{-1}:W\rightarrow V\text{は}C^{1}\text{級である}
\end{eqnarray*}を満たす開集合\(V,W\subset \mathbb{R} ^{n}\)が存在することを保証できます。さらに、\(\boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{x}\right) =\boldsymbol{y}\)を満たす順序対\(\left( \boldsymbol{x},\boldsymbol{y}\right) \in V\times W\)を任意に選んだとき、\(J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{x}\right) \)は正則行列であるとともに、以下の関係\begin{equation*}J_{\boldsymbol{f}^{-1}}\left( \boldsymbol{y}\right) =J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{x}\right) ^{-1}
\end{equation*}が成り立つことも保証できます。つまり、逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)の点\(\boldsymbol{y}\)におけるヤコビ行列は、もとの関数\(\boldsymbol{f}\)の点\(\boldsymbol{x}\)におけるヤコビ行列\(J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{x}\right) \)の逆行列と一致します。これを逆関数定理(inverse function theorem)と呼びます。

命題(逆関数定理)
ユークリッド空間上の開集合\(X\subset \mathbb{R} ^{n}\)上に定義された関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{n}\supset X\rightarrow \mathbb{R} ^{n}\)が\(C^{1}\)級であるものとする。さらに、点\(\boldsymbol{a}\in X\)における関数\(\boldsymbol{f}\)のヤコビ行列\(J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{a}\right) \in M_{n,n}\left( \mathbb{R} \right) \)の行列式が、\begin{equation*}\det \left( J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{a}\right) \right) \not=0
\end{equation*}を満たすものとする。このとき、以下の諸条件\begin{eqnarray*}
&&\left( A\right) \ \boldsymbol{a}\in V\subset X \\
&&\left( B\right) \ \boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{a}\right) \in W \\
&&\left( C\right) \ \boldsymbol{f}:V\rightarrow W\text{は全単射である} \\
&&\left( D\right) \ \text{逆関数}\boldsymbol{f}^{-1}:W\rightarrow V\text{は}C^{1}\text{級である}
\end{eqnarray*}を満たす開集合\(V,W\subset \mathbb{R} ^{n}\)が存在する。さらに、\(\boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{x}\right) =\boldsymbol{y}\)を満たす順序対\(\left( \boldsymbol{x},\boldsymbol{y}\right) \in V\times W\)を任意に選んだとき、\(J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{x}\right) \)は正則行列であるとともに、以下の関係\begin{equation*}J_{\boldsymbol{f}^{-1}}\left( \boldsymbol{y}\right) =J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{x}\right) ^{-1}
\end{equation*}が成り立つ。

証明は後ほど行うこととし、まずは具体例を提示します。

例(逆関数定理)
関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{2}\rightarrow \mathbb{R} ^{2}\)はそれぞれの\(\left(x_{1},x_{2}\right) \in \mathbb{R} ^{2}\)に対して、\begin{equation*}\boldsymbol{f}\left( x_{1},x_{2}\right) =\left(
\begin{array}{c}
f_{1}\left( x_{1},x_{2}\right) \\
f_{2}\left( x_{1},x_{2}\right)
\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
x_{2} \\
x_{1}\end{array}\right)
\end{equation*}を値として定めるものとします。\(\boldsymbol{f}\)の定義域\(\mathbb{R} ^{2}\)は開集合です。先に示したように、点\(\left(x_{1},x_{2}\right) \in \mathbb{R} ^{2}\)を任意に選んだとき、\begin{equation*}J_{\boldsymbol{f}}\left( x_{1},x_{2}\right) =\begin{pmatrix}
0 & 1 \\
1 & 0\end{pmatrix}\end{equation*}が成り立ちます。\(J_{\boldsymbol{f}}\)は定数関数であるため連続であり、したがって\(\boldsymbol{f}\)は\(C^{1}\)級です。点\(\left( x_{1},x_{2}\right) \in \mathbb{R} ^{2}\)を任意に選んだとき、\begin{eqnarray*}\det \left( J_{\boldsymbol{f}}\left( x_{1},x_{2}\right) \right) &=&\det
\begin{pmatrix}
0 & 1 \\
1 & 0\end{pmatrix}
\\
&=&-1 \\
&\not=&0
\end{eqnarray*}が成り立ちます。そこで、\begin{eqnarray*}
V &=&\mathbb{R} ^{2} \\
W &=&\boldsymbol{f}\left( \mathbb{R} ^{2}\right) =\mathbb{R} ^{2}
\end{eqnarray*}に注目します。先に示したように、逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}:W\rightarrow V\)が存在して、これはそれぞれの\(\left( y_{1},y_{2}\right) \in W\)に対して、\begin{equation*}\boldsymbol{f}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right) =\left(
\begin{array}{c}
f_{1}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right) \\
f_{2}^{-1}\left( y_{1},y_{2}\right)
\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
y_{2} \\
x_{1}\end{array}\right)
\end{equation*}を値として定めます。\(\boldsymbol{f}\)による点\(\left(x_{1},x_{2}\right) \)の像を、\begin{equation*}\left(
\begin{array}{c}
y_{1} \\
y_{2}\end{array}\right) =\boldsymbol{f}\left( x_{1},x_{2}\right)
\end{equation*}で表記する場合、先に示したように、\begin{equation*}
J_{\boldsymbol{f}^{-1}}\left( y_{1},y_{2}\right) =\begin{pmatrix}
0 & 1 \\
1 & 0\end{pmatrix}\end{equation*}が成り立ちます。その一方で、\begin{eqnarray*}
J_{\boldsymbol{f}}\left( x_{1},x_{2}\right) ^{-1} &=&\begin{pmatrix}
0 & 1 \\
1 & 0\end{pmatrix}^{-1} \\
&=&\begin{pmatrix}
0 & 1 \\
1 & 0\end{pmatrix}\end{eqnarray*}であるため、\begin{equation*}
J_{\boldsymbol{f}^{-1}}\left( y_{1},y_{2}\right) =J_{\boldsymbol{f}}\left(
x_{1},x_{2}\right) ^{-1}
\end{equation*}が成立しています。以上の結果は先の命題の主張と整合的です。

例(逆関数定理)
関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} _{++}\times \mathbb{R} \rightarrow \mathbb{R} ^{2}\)はそれぞれの\(\left( r,\theta\right) \in \mathbb{R} _{++}\times \mathbb{R} \)に対して、\begin{equation*}\boldsymbol{f}\left( r,\theta \right) =\left(
\begin{array}{c}
f_{1}\left( r,\theta \right) \\
f_{2}\left( r,\theta \right)
\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
r\cos \left( \theta \right) \\
r\sin \left( \theta \right)
\end{array}\right)
\end{equation*}を値として定めるものとします。\(\boldsymbol{f}\)の定義域\(\mathbb{R} _{++}\times \mathbb{R} \)は開集合です。先に示したように、点\(\left(r,\theta \right) \in \mathbb{R} _{++}\times \mathbb{R} \)を任意に選んだとき、\begin{equation*}J_{\boldsymbol{f}}\left( r,\theta \right) =\begin{pmatrix}
\cos \left( \theta \right) & -r\sin \left( \theta \right) \\
\sin \left( \theta \right) & r\cos \left( \theta \right)
\end{pmatrix}\end{equation*}が成り立ちます。これは連続関数であるため\(\boldsymbol{f}\)は\(C^{1}\)級です。\(r>0\)を選んだ上で、以下の点\begin{equation*}\left(
\begin{array}{c}
r \\
\theta
\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
r \\
0\end{array}\right)
\end{equation*}に注目したとき、\begin{eqnarray*}
\det \left( J_{\boldsymbol{f}}\left( r,0\right) \right) &=&\det
\begin{pmatrix}
\cos \left( 0\right) & -r\sin \left( 0\right) \\
\sin \left( 0\right) & r\cos \left( 0\right)
\end{pmatrix}
\\
&=&\det
\begin{pmatrix}
1 & 0 \\
0 & r\end{pmatrix}
\\
&=&r \\
&\not=&0
\end{eqnarray*}となります。\begin{equation*}
\boldsymbol{f}\left( r,0\right) =\left(
\begin{array}{c}
r\cos \left( 0\right) \\
r\sin \left( 0\right)
\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
r \\
0\end{array}\right)
\end{equation*}であることを踏まえると、先の命題より、\begin{eqnarray*}
&&\left( A\right) \ \left( r,0\right) \in V\subset \mathbb{R} _{++}\times \mathbb{R} \\
&&\left( B\right) \ \left( r,0\right) \in W \\
&&\left( C\right) \ \boldsymbol{f}:V\rightarrow W\text{は全単射である} \\
&&\left( D\right) \ \text{逆関数}\boldsymbol{f}^{-1}:W\rightarrow V\text{は}C^{1}\text{級である}
\end{eqnarray*}を満たす開集合\(V,W\subset \mathbb{R} ^{n}\)が存在します。さらに、\begin{equation*}\boldsymbol{f}\left( r,\theta \right) =\left( x,y\right)
\end{equation*}すなわち、\begin{equation*}
\left(
\begin{array}{c}
r\cos \left( \theta \right) \\
r\sin \left( \theta \right)
\end{array}\right) =\left(
\begin{array}{c}
x \\
y\end{array}\right)
\end{equation*}を満たす順序対\(\left( \left(r,\theta \right) ,\left( x,y\right) \right) \in V\times W\)を任意に選んだとき、\(J_{\boldsymbol{f}}\left( r,\theta \right) \)は正則行列であるとともに、逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)の点\(\left(x,y\right) \)におけるヤコビ行列は、\begin{eqnarray*}J_{\boldsymbol{f}^{-1}}\left( x,y\right) &=&J_{\boldsymbol{f}}\left(
r,\theta \right) ^{-1} \\
&=&\begin{pmatrix}
\cos \left( \theta \right) & -r\sin \left( \theta \right) \\
\sin \left( \theta \right) & r\cos \left( \theta \right)
\end{pmatrix}^{-1} \\
&=&\begin{pmatrix}
\cos \left( \theta \right) & \sin \left( \theta \right) \\
-\frac{\sin \left( \theta \right) }{r} & \frac{\cos \left( \theta \right) }{r}\end{pmatrix}
\\
&=&\begin{pmatrix}
\frac{x}{r} & \frac{y}{r} \\
-\frac{y}{r^{2}} & \frac{x}{r^{2}}\end{pmatrix}\end{eqnarray*}となります。

 

逆関数定理の証明

逆関数定理を証明します。まずは以下の補題を示します。

命題(補題1)
ユークリッド空間上の開集合\(X\subset \mathbb{R} ^{n}\)上に定義された関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{n}\supset X\rightarrow \mathbb{R} ^{n}\)が\(C^{1}\)級であるものとする。また、点\(\boldsymbol{a}\in X\)において、\begin{equation*}\det \left( J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{a}\right) \right) \not=0
\end{equation*}が成り立つものとする。このとき、以下の2つの条件\begin{eqnarray*}
&&\left( A\right) \ \boldsymbol{a}\in U\subset X \\
&&\left( B\right) \ \forall \boldsymbol{x},\boldsymbol{y}\in U:\left\Vert
\boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{x}\right) -\boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{y}\right) \right\Vert \geq \alpha \left\Vert \boldsymbol{x}-\boldsymbol{y}\right\Vert
\end{eqnarray*}を満たす開集合\(U\subset \mathbb{R} ^{n}\)と正の実数\(\alpha >0\)が存在する。
証明

プレミアム会員専用コンテンツです
ログイン】【会員登録

続いて、以下の補題を示します。

命題(補題2)
ユークリッド空間上の開集合\(X\subset \mathbb{R} ^{n}\)上に定義された関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{n}\supset X\rightarrow \mathbb{R} ^{n}\)が\(C^{1}\)級であるものとする。\(\boldsymbol{f}\)の値域を、\begin{equation*}Y=\boldsymbol{f}\left( X\right)
\end{equation*}と表記する。\(\boldsymbol{f}\)が\(X\)上で単射であるとともに、\begin{equation*}\forall \boldsymbol{x}\in X:\det \left( J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{x}\right) \right) \not=0
\end{equation*}が成り立つものとする。このとき、\(Y\)は開集合であるとともに、逆関数\begin{equation*}\boldsymbol{f}^{-1}:Y\rightarrow X
\end{equation*}は\(C^{1}\)級となる。
証明

プレミアム会員専用コンテンツです
ログイン】【会員登録

以上の2つの補題を利用して逆関数定理を証明します。

命題(逆関数定理)
ユークリッド空間上の開集合\(X\subset \mathbb{R} ^{n}\)上に定義された関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{n}\supset X\rightarrow \mathbb{R} ^{n}\)が\(C^{1}\)級であるものとする。さらに、点\(\boldsymbol{a}\in X\)における関数\(\boldsymbol{f}\)のヤコビ行列\(J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{a}\right) \in M_{n,n}\left( \mathbb{R} \right) \)の行列式が、\begin{equation*}\det \left( J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{a}\right) \right) \not=0
\end{equation*}を満たすものとする。このとき、以下の諸条件\begin{eqnarray*}
&&\left( A\right) \ \boldsymbol{a}\in V\subset X \\
&&\left( B\right) \ \boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{a}\right) \in W \\
&&\left( C\right) \ \boldsymbol{f}:V\rightarrow W\text{は全単射である} \\
&&\left( D\right) \ \text{逆関数}\boldsymbol{f}^{-1}:W\rightarrow V\text{は}C^{1}\text{級である}
\end{eqnarray*}を満たす開集合\(V,W\subset \mathbb{R} ^{n}\)が存在する。さらに、\(\boldsymbol{f}\left( \boldsymbol{x}\right) =\boldsymbol{y}\)を満たす順序対\(\left( \boldsymbol{x},\boldsymbol{y}\right) \in V\times W\)を任意に選んだとき、\(J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{x}\right) \)は正則行列であるとともに、以下の関係\begin{equation*}J_{\boldsymbol{f}^{-1}}\left( \boldsymbol{y}\right) =J_{\boldsymbol{f}}\left( \boldsymbol{x}\right) ^{-1}
\end{equation*}が成り立つ。

証明

プレミアム会員専用コンテンツです
ログイン】【会員登録

 

演習問題

問題(逆関数定理)
関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{2}\rightarrow \mathbb{R} ^{2}\)はそれぞれの\(\left(x_{1},x_{2}\right) \in \mathbb{R} ^{2}\)に対して、\begin{equation*}\boldsymbol{f}\left( x_{1},x_{2}\right) =\left(
\begin{array}{c}
x_{1}^{2}x_{2} \\
x_{1}x_{2}^{2}\end{array}\right)
\end{equation*}を定めるものとします。\(x_{1}\not=0\)かつ\(y_{2}\not=0\)を満たす点\(\left( x_{1},x_{2}\right) \in \mathbb{R} ^{2}\)を任意に選んだとき、点\(\left( x_{1},x_{2}\right) \)の周辺において局所的な逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)が存在することを示してください。その上で、点\(\left( 2,1\right) \)の周辺における局所的な逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)の点\(\boldsymbol{f}\left( 2,1\right) \)におけるヤコビ行列を求めてください。
解答を見る

プレミアム会員専用コンテンツです
ログイン】【会員登録

問題(逆関数定理)
関数\(\boldsymbol{f}:\mathbb{R} ^{3}\rightarrow \mathbb{R} ^{3}\)はそれぞれの\(\left(x_{1},x_{2},x_{3}\right) \in \mathbb{R} ^{3}\)に対して、\begin{equation*}\boldsymbol{f}\left( x_{1},x_{2},x_{3}\right) =\left(
\begin{array}{c}
x_{1}+x_{2}+x_{3}^{2} \\
x_{1}-x_{2}+x_{3} \\
2x_{1}+x_{2}-x_{3}\end{array}\right)
\end{equation*}を定めるものとします。点\(\left( 1,-1,2\right) \)の周辺において局所的な逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)が存在することを示してください。その上で、その逆関数\(\boldsymbol{f}^{-1}\)の点\(\boldsymbol{f}\left( 1,-1,2\right) \)におけるヤコビ行列を求めてください。
解答を見る

プレミアム会員専用コンテンツです
ログイン】【会員登録

関連知識

Mailで保存
Xで共有

質問とコメント

プレミアム会員専用コンテンツです

会員登録

有料のプレミアム会員であれば、質問やコメントの投稿と閲覧、プレミアムコンテンツ(命題の証明や演習問題とその解答)へのアクセスなどが可能になります。

ワイズのユーザーは年齢・性別・学歴・社会的立場などとは関係なく「学ぶ人」として対等であり、お互いを人格として尊重することが求められます。ユーザーが快適かつ安心して「学ぶ」ことに集中できる環境を整備するため、広告やスパム投稿、他のユーザーを貶めたり威圧する発言、学んでいる内容とは関係のない不毛な議論などはブロックすることになっています。詳細はガイドラインをご覧ください。

誤字脱字、リンク切れ、内容の誤りを発見した場合にはコメントに投稿するのではなく、以下のフォームからご連絡をお願い致します。

プレミアム会員専用コンテンツです
ログイン】【会員登録